Đối với những bạn yêu âm nhạc và đặc biệt là niềm đam mê với các âm thanh, nhạc cụ. Chắc chắn việc tìm tòi và thưởng thức những âm thanh mới lạ sẽ thật sự hấp dẫn. Vậy bạn đã bao giờ nghe đến một nhạc cụ nào mà người chơi không cần phải chạm vào phím đàn mà bản thân nhạc cụ đó cũng không hề có một cái phím đàn nào cả. Bạn không tin??? Hãy cùng ADAM Muzic tìm hiểu nhé!
Chúng ta đang nói đến nhạc cụ Theremin (hay còn gọi là thereminvox, aetherphone/thereminphone), đây là loại nhạc cụ hoàn toàn bằng điện tử được phát minh vào tháng 10 năm 1920, bởi nhà phát minh người Nga Lev Sergeevich Termen ( Các nước phương Tây thường gọi là Léon Theremin. Đây có lẽ là một trong những nhạc cụ điện tử xuất hiện sớm nhất và được cấp bằng sáng chế vào năm 1928. Điều đặc biệt là nhạc cụ này không đòi hỏi người chơi phải chạm vào đàn, nó cũng không cần bất kì một sợi dây đàn nào để tạo ra âm thanh.
Leon Theremin
http://fr.audiofanzine.com/synthese-sonore-acoustique/editorial/dossiers/le-trautonium-et-le-theremine.html, [September 8, 2016]
Đàn Theremin hảng Moog
DIYSpirit, [February 27, 2015], Informal tuning procedure for Moog Etherwave Standard Theremin, http://www.diyspirit.com/2015/02/informal-tuning-procedure-for-moog.html, [September 8, 2016]
Cấu tạo và cách chơi
Đàn theremin gồm 2 ăng ten (antenna) được nối với 2 mạch dao động cảm ứng cộng hưởng tần số. Antenna thứ nhất điều khiển âm lượng, antenna thứ 2 điều khiển cao độ. Để tạo ra âm thanh, người chơi theremin (được gọi là thereminist) phải đứng trước nhạc cụ, di chuyển 2 tay về phía 2 nhạc cụ, tay càng gần đến ăng ten cao độ (pitch antenna) thì càng tạo ra nốt nhạc cao hơn, và ngược lại càng ra xa sẽ cho nốt nhạc thấp. Với ăng ten âm lượng (amplitude antenna hay volume antenna), khi đưa tay càng gần thì âm lượng càng nhỏ, khi đưa ra xa, âm lượng càng lớn. Thông thường tay phải được dùng để điều khiển cao độ và tay trái điều khiển âm lượng, dù vậy đôi khi một số nghệ sĩ lại đảo ngược lại (có thể do sở thích hoặc thuận tay trái).
Hãy xem nghệ sĩ Peter Pringle trình diễn bản nhạc Over the rainbow bằng đàn theremin nhé.
Nguyên tắc hoạt động (Dành cho ai thích tìm hiểu sâu hơn)
theremin dựa trên nguyên tắc hoạt động của máy tạo phách (heterodyne) để tạo ra tín hiệu âm thanh. Mạch điều khiển cao độ bao gồm 2 bộ dao động tần số radio được cố định dưới 500kc để hạn chế tối đa sự nhiếu sóng radio.
Nguyên tắc hoạt động
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:FrequencyMixerDanish.svg, [September 8, 2016]
Một bộ dao động hoạt động ở một tần số cố định, tần số của bộ dao động còn lại được điều khiển bởi người khoảng cách người chơi so với ăng ten cao độ (pitch antenna). Tay của người chơi sẽ hoạt động như một đĩa nối đất – grounded plate (vì người chơi đang đứng tiếp nối với mặt đất) của một tụ biến thiên (variable capacitor) dùng trong mạch cảm ứng cộng hưởng tần số (L/C circuits), mạch này chính là một phần của bộ dao động và giúp xác định tần số của nó. Một vài phiên bản khác được thay đổi điện dung của tụ để giúp tạo ra sự thay đổi tần số rộng hơn. Sự khác biệt giữa những tần số giữa 2 bộ dao động tại cùng thời điểm sẽ cho phép tạo ra một âm thanh khác với tần số âm thanh khác. Cuối cùng, tín hiệu âm thanh được khuếch đại và đưa đến loa.
Cấu tạo bên trong Theremin
Shayne 2004, An authentic RCA Theremin in some close up shots ( http://www.theremin.info/-/viewpub/tid/10/pid/52, [29/8/2016] )
Để điều khiển cao độ, người chơi sẽ dùng tay của mình như một đĩa nối đất của một tụ biến thiên khác. Cũng như trong mạch cao độ, khoacngr cách từ tay của người chơi đến ăng ten điều khiển âm lượng (volume antenna) giúp xác định mức điện dung và từ đây tần số cộng hưởng tự nhiên của mạch LC sẽ được cảm ứng và kết hợp với mạch dao động LC đang hoạt động ở tần số cộng hưởng cao hơn. Khi tay đến gần ăng ten, tần số tự nhiên của mạch này sẽ càng thấp xuống, làm mất điều hướng dần với bộ dao động đã được kết nối và làm giảm dòng điện của đĩa cộng hưởng.
Âm sắc không sạch chính là nét đặc biệt nhất của theremin. Những cây theremin nguyên bản còn được thiết kế thêm những bộ phận điều chỉnh tần số (equalization) cũng như những bộ biến thế biến thiên để kiểm soát âm thanh đầu ra của theremin.
ADAM Muzic rất hy vọng với những kiến thức về một nhạc cụ đã ra đời khá lâu nhưng ít người biết này sẽ giúp cái bạn có thêm cái nhìn về thế giới âm nhạc đầy “màu sắc”.
Chúc các bạn một ngày vui.
Hình ảnh: Google – Tài liệu tham khảo http://en.wikipedia.org/wiki/Theremin
