Sự tinh tế trong trình diễn âm nhạc (Phần 1)
Có rất nhiều nghệ sĩ biểu diễn và hàng triệu người đam mê âm nhạc, mong muốn trình diễn âm nhạc của mình đến khán giả bằng nhiều cách khác nhau. Tuy nhiên, có những điểm chung mà đa phần những bạn nghệ sĩ mới thường gặp phải làm giảm phần tinh tế và sự lôi cuốn trong trình diễn của mình. Hôm nay, ADAM Muzic sẽ gửi đến các bạn những bí quyết để tạo nên giá trị của sự tinh tế trong trình diễn âm nhạc.
1. Sự tinh tế từ lời giới thiệu
Thoạt nghe có vẻ không liên quan nhiều lắm đến trình diễn, đặc biệt với những bạn có kỹ năng biểu diễn và các kỹ thuật chuyên nghiệp. Tuy nhiên, nếu nhìn nhận sâu hơn ở góc độ tâm lý và cảm xúc khán giả, việc bạn có một lời giới thiệu hay, dẫn dắt người nghe vào tác phẩm của bạn thì sự chú ý vào phần trình diễn cũng sẽ nhiều hơn. Điều này đặc biệt cần thiết khi không gian bạn đang hát bị thiếu mất sự tập trung từ khán giả hoặc tác phẩm của bạn quá mới lạ. Trong một số trường hợp, việc giới thiệu hút tai với giọng điệu hay, ý nghĩa truyền tải tốt còn làm khán giả cảm thấy ấn tượng về bạn và thậm chí sẵn sàng bỏ qua cho các lỗi sơ sót nếu lỡ xảy ra trong quá trình biểu diễn. Một trong những mẹo từ lời giới thiệu như sau:
- Bạn cần cho khán giả biết bạn là ai.
- Bạn nên chia sẻ cho khán giả biết qua câu chuyện về tác phẩm bạn sắp trình diễn.
- Nếu tác phẩm từng đoạt giải thưởng hay đứng đầu các bảng xếp hạng thì bạn cũng nên chia sẻ thêm thông tin này để tạo thêm “giá trị” của tác phẩm đối với người chưa từng nghe qua.
- Bạn cần nói đôi chút về tác giả và ca sĩ trình diễn trước đó để thể hiện sự tôn trọng
- Nếu có thêm một sự ảnh hưởng nào nhận được từ tác phẩm, hãy chia sẻ nó. Ví dụ: ca khúc này từng giúp bản thân mình cảm thấy hạnh phúc hơn trong khoảng thời gian khó khăn thời sinh viên….
- Dành tặng ca khúc này cho một vị khách hoặc nhóm khán giả bên dưới.
Tất cả những mẹo trên sẽ giúp bạn kết nối được với cảm xúc khán giản, giành được sự quan tâm của họ ngay từ những phút đầu tiên.
2. Sự tinh tế từ sắc thái mạnh nhẹ và cảm xúc
Một số bạn yêu nhạc và cả những nghệ sĩ mới, thường ít quan tâm đến điều này, và bạn thử nghĩ xem, thứ mà khán giả nhận được từ những nghệ sĩ như thế là một tác phẩm vô hồn. Nếu bạn đang trình diễn như thể mình đang thuộc bài thì hãy dừng lại, thay đổi ngay điều đó. Âm nhạc cần có sự tinh tế, cần có cảm xúc, và những điều đó bắt nguồn từ cảm nhận của bạn từ ca khúc, hãy dùng sự mạnh, nhẹ, dài ngắn của từng nốt nhạc, tiết tấu để khiến khán giả cảm nhận được cái bạn muốn nói mà không cần phải dùng lời nhạc để diễn tả. Âm nhạc, bản chất là ngôn ngữ không lời, nếu bạn làm được điều đó, bạn đã có được sự tinh tế đó.
Hãy tưởng tượng như thế này:
- Bạn nên đánh những nốt nhạc nhẹ nhàng nếu bài hát đó có hàm nghĩa nói về một sự yếu đuối, ủy mị…
- Những đoạn nhạc mang ý nghĩa bão tố, dữ dội lại cần những nốt nhạc mạnh mẽ.
- Những tác phẩm nói về sự bất tận, dài đăng đẳng của thời gian thì nốt nhạc nên lê thê, kéo dài, đôi khi dài hơn, trễ hơn nhịp tí lại tạo được cảm giác chân thật hơn.
- Cũng không ngoại lệ một số trường hợp sâu hơn trong những tác phẩm mang hàm ý trái ngược nhau, chẳng hạn như “hạnh phúc đến rơi nước mắt”, hay “cay đắng đến mức chỉ biết gượng cười”. Khi gặp những trường hợp này, bạn cần phải có một sự thấu cảm sâu hơn để cảm nhận và đưa ra được những cung bậc giai điệu phù hợp nhất.
Không có một công thức chung về sắc thái và sự tinh tế, tất cả đều là sự trải nghiệm của chính bạn dựa trên những gì bạn đã trải qua, trong đó có cả những giá trị nghệ thuật có được qua năm tháng. Có một môn học có thể giúp bạn hiểu được những điều này nhanh hơn, đó là Cảm thụ âm nhạc (Music Appreciation). Hãy bắt đầu với nó nhé.
3. Tinh tế trong cân đối âm lượng
Rất nhiều những nghệ sĩ trình diễn và nhiều ban nhạc có thói quen mở lớn âm lượng của mình khi trình diễn, đặc biệt là những đoạn độc tấu, thể hiện kỹ thuật… Việc nâng âm lượng chỉ tốt trong trường hợp âm lượng quá nhỏ và khán giả không thể nghe thấy hoặc khi kỹ thuật viên/kỹ sư âm thanh (sound engineer) không đủ nhạc cảm hoặc không chú ý để điều chỉnh âm lượng của bạn. Kể cả trong trường hợp này, việc nâng âm lượng cũng chỉ ở mức vừa phải, đừng cố vặn thật to để khán giả phải nghe thấy âm thanh của bạn, điều này gây ra sự khó chịu với khán giả dù họ không nói ra. Hãy để âm thanh đó vừa phải và khán giả sẽ cảm nhận được và sẽ thấy sự tinh tế từ tác phẩm cũng như phần trình diễn. Đối với ban nhạc, hoặc các kỹ thuật viên âm thanh, đôi khi việc vặn nhỏ những phần nhạc cụ khác sẽ làm tôn vinh phần nhạc cụ hoặc giọng hát còn lại hơn là vặn to những nhạc cụ, giọng hát chính, và tất nhiên, vẫn phải đảm bảo mức âm lượng không quá nhỏ để không gian trở nên xìu hoặc quá lớn đến ngưỡng khó chịu khi nghe.
Ngoài ra, mỗi không gian, mỗi đối tượng khán giả và thời điểm đều cần một sự cân đối âm lượng khác nhau. Hãy tưởng tượng một buổi tối lãng mạn ngày 14/2 nên là những tác phẩm với âm lượng vừa phải, ngược lại, trong không khí của rocker hay các buổi tiệc nhạc EDM thì âm lượng phải đụng nóc mới đáp ứng đủ sự phấn khích của khán giả.
4. Tinh tế trong cân đối âm tần
Âm tần là tần số âm thanh, mỗi nhạc cụ có một dãi âm tần chính, mỗi nốt nhạc cũng là một tần số, nếu quá nhiều nhạc cụ có dãi tần chính lại đánh cùng một lúc với nhau thì âm lượng của riêng dãi tần đó sẽ tăng đột biến, gây cảm giác ngột ngạt, khó chịu, trong khi các dãi tần còn lại thì thiếu, gây mất cân bằng âm tần.
Hiểu đơn giản hơn là thế này:
Khi ban nhạc có 3 nhạc cụ piano, guitar violin và thêm 1 giọng ca nam trung. Như vậy 4 âm thanh này nhạc cụ này có khả năng xảy ra sự chồng tần số nếu không xử lý khéo. Cả piano, guitar, violin và giọng nam trung đều có 1 dãi tần số giống nhau ở phần trung tần (middle frequency). Trong trường hợp trình diễn, nếu các nhạc cụ đều chỉ tập trung chơi các nốt nhạc ở khu vực này, bản nhạc sẽ trở nên rối rắm, hỗn độn.
Hãy xem hình bên dưới, đây là cách mix nhạc cụ trong một bài nhạc đơn giản, mỗi nhạc cụ đều có “không gian thở” riêng. Điều này có được sau quá trì cắt xén bớt tần số bởi các sound engineer, tuy nhiên, bạn cũng có thể góp phần làm sạch bài với một giải pháp đơn giản sau: những nhạc cụ nào có khả năng chơi ở các dãi tần khác ngoài tần trung thì nên chơi ở đó.
Ví dụ:
- Piano có dãi tần rộng nhất, có thể mở rộng hai tay, tay trái đánh xuống phía trầm, từ C3 trở xuống A1, tay phải đánh lên phía cao hơn, ngay khu vực từ G4 trở lên.
- Guitar có thể đảm nhiệm phần đệm, dù là cũng nằm ở tần trung, nhưng vì phần đệm của guitar sẽ góp phần mang tính nền về tiết tấu nên cảm giác chồng tần sẽ ít hơn, ngược lại, nó mang sự đầy đặn và có nhịp điệu rõ ràng hơn.
- Violin nên đánh các câu lót ở phần trung cao, thi thoảng khi giọng hát đã trình diễn xong câu của mình, violin có thể đi gần xuống trung tần để bù lại khoảng lấp trống, lúc này piano lại có thể lót vài nốt ở tần trung cao nơi violin vừa bỏ trống.
- Giọng hát thường khó có thể thay đổi vì dãi tần đã được mặc định bởi đặc tính giọng, tuyến giai điệu, tông nhạc. Tuy nhiên, cách xử lý hơi thở, vị trí giọng, khoảng vang, điều khiển độ đóng mở thanh đới, cách xử lý micro cũng góp phần thay đổi phần nào âm tần, giúp lấp đầy các dãi tần trống hoặc giảm tải bớt cho sự chồng lấn nếu lỡ có xảy ra.
Đây là một kỹ năng khá khó khăn đối với đa số nghệ sĩ biểu diễn, kể cả với nghệ sĩ chuyên nghiệp, đặc biệt với những người có quá ít thời gian biểu diễn trên sân khấu lớn, chưa làm việc nhiều trong phòng thu và ít kiến thức về âm thanh học. Tuy nhiên bạn vẫn có thể cải thiện phần nào kỹ năng này qua việc tìm hiểu đôi chút về EQ (Equalizer), đọc các tài liệu chuyên về mixing, lắng nghe các bản nhạc được mix, master tốt, đến các buổi biểu diễn live của các nghệ sĩ chuyên nghiệp và nếu có thể, tìm kiếm những khóa học về kỹ thuật âm thanh hoặc tìm kiếm sự trợ giúp, hướng dẫn từ những nhạc sĩ, kỹ sư âm thanh hoặc những người có chuyên môn.
5. Tinh tế qua giá trị của “sự có mặt”
Đối với nhiều nghệ sĩ biểu diễn trẻ, đa phần lúc nào các bạn cũng muốn thể hiện kỹ năng cũng như trình độ âm nhạc của mình bằng cách tham gia vào phần trình diễn ngay từ đầu. Tuy nhiên, đôi khi sự có mặt vào một khoảnh khắc hợp lý sẽ tăng thêm giá trị cho sự có mặt đó. Nếu bạn muốn tham gia vào như một phần chính thức của cả ban nhạc trên sân khấu, việc bạn cần làm là chờ đợi những khoảnh khắc ấy. Nghe có vẻ mơ hồ nhưng bạn có thể làm theo cách sau để bắt đầu:
Mỗi bản nhạc thường có một khung cấu trúc gần tương tự nhau:
- Intro: Đoạn nhạc dạo đầu
- Verse 1: Đoạn phiên khúc đầu
- Pre Chorus: Đoạn chuyển qua điệp khúc
- Chorus: Đoạn điệp khúc
- Interlude: Đoạn giang tấu
- Verse 2: Đoạn phiên khúc 2
- Pre Chorus: Đoạn chuyển qua điệp khúc
- Chorus: Đoạn điệp khúc
- Bridge: Đoạn phiên khúc đặc biệt cuối bài
- Chorus: Đoạn điệp khúc lặp lại
- Outro: Đoạn kết thúc bài
Có thể có nhiều kiểu cấu trúc khác nữa, tuy nhiên, hãy thử nghĩ xem, trên cấu trúc thông thường này, các bạn có thể tham gia vào bài nhạc với những “khoảnh khắc” đặc biệt nào để tạo thêm giá trị tinh tế cho sự có mặt của mình?
Tùy vào ý nghĩa, nội dung tác phẩm mà loại nhạc cụ và thời điểm thêm vào sẽ khác nhau. Ví dụ tiếp cũng với 3 nhạc cụ Piano, Guitar và Violin như trên cùng với giọng nam trung, một trong những lựa chọn hợp lý sẽ là Guitar vào Intro trước, một mình, rồi đến giọng hát vào ở đoạn phiên khúc (Verse), đến đoạn chuyển (Pre-Chorus), piano bắt đầu vào, đoạn điệp khúc (Chorus), tất cả cùng hòa quyện và chơi mạnh hơn đoạn đầu, đến đoạn giang tấu (Interlude) Violin bắt đầu xuất hiện để tạo điểm nhất cho câu solo.
Như vậy, bạn có thể thấy mỗi nhạc cụ đều có đất dụng võ mà lại đảm bảo giá trị cho sự xuất hiện của mình. Không nhất thiết lúc nào bạn cũng cần phải xuất hiện ngay đầu bản nhạc, và thậm chí, một số tác phẩm đặc biệt, chỉ cần một tiếng Guitar với giọng hát là đủ. Hãy tự hỏi bản thân một câu đơn giản sau “Một tác phẩm nói về sự cô đơn có cần quá nhiều giọng hát và nhạc cụ hòa quyện cùng nhau hay không?”. Trả lời được câu hỏi này, bạn đã có được giá trị tinh tế về sự có mặt của bạn.
6. Tinh tế trong sự “nhường nhau”
Đây là một vấn đề khá tế nhị và khó thấy cũng như khó đạt được sự chấp nhận của phần đông nghệ sĩ non trẻ. Khi thấy một người bạn Guitar kế bên “quạt chả”, tay Guitar còn lại thường có xu hướng “bào chung cho vui”, câu chuyện càng thêm tệ hại khi cả Cajon, Piano cùng “bào một lúc”. Nếu là khán giả, bạn sẽ cảm nhận cảm xúc âm nhạc gì trong trường hợp này? Nó không còn là cảm xúc âm nhạc, thay vào đó, trở thành một mớ hỗn độn những sự vồ vập ồn ào không cần thiết. Khi tất cả cùng chơi chính xác nhịp (bất khả thi đối với phần đông nghệ sĩ trẻ, mới vào nghề) âm thanh nghe vẫn tạm ổn, khi một tay đánh thiếu chính xác hơn phần còn lại, nó trở thành thảm họa.
Vậy làm thế nào để tránh được điều này? Một điều thật vi diệu là tất cả chúng ta đều có quyền “nhường nhau”. Nếu như thấy bạn mình đang “quạt chả” khí thế, bạn hãy nhường phần đó lại, đánh đơn giản bằng các hợp âm rải, hoặc tỉa vài nốt cho vui, hoặc bay lên quãng tám cao hơn đánh vài ba nốt, hoặc chạy 1, 2 nốt bass nhấn nhẹ, hoặc khó quá thì… không đánh cũng được. Đã tham gia vào thì cần đảm bảo nó hay hơn, nếu không chắc, không nhất thiết tham gia. Làm được nhiêu đó là bạn đã nâng tầm âm nhạc lên nhiều lắm rồi. Đừng nghĩ nó đơn giản nhé, nghệ sĩ thường mất nhiều năm để đạt tới trình độ này đấy.
7. Tinh tế về chất lượng nốt hơn số lượng nốt
Bệnh chung của các bạn tuổi trẻ tài cao là thích khoe năng lực bản thân qua các câu cú chạy ngón, chạy nốt, tốc độ cao (đối với guitar, piano…) và luyến láy loạn xạ (đối với giọng hát). Những điều này có thể tốt trong những thời điểm và đoạn nhạc cần thiết, ví dụ, đoạn solo đặc biệt để giới thiệu một thành viên cụ thể trong ban nhạc. Còn lại, bạn cần chú trọng vào từng nốt nhạc, làm sao để từng nốt nhạc thể hiện được cảm xúc trọn vẹn nhất. Nếu một câu nhạc dài trăm nốt mà vô nghĩa, hãy chọn một câu nhạc vài ba nốt mà thể hiện được cảm xúc chân thật nhất. Mời bạn nghe phần phối trộn tuyệt vời của ban nhạc Hoài Sa và Saxophonist Xuân Hiếu.
Biên soạn: Nhạc sĩ Đoàn Nhược Quý
Phát hành và sở hữu bản quyền: ADAM Muzic
