Như chúng ta đã biết, mọi thứ tồn tại xung quanh mà ta đang thấy đều ở dạng 3 chiều. Từ cái ly uống nước cho đến ổ bánh mì… tất cả đều là 3 chiều. Nhưng đó là khái niệm đối với hình ảnh, còn đối với âm thanh thì có phần khó mô tả hơn.

Âm thanh 3 chiều là một khái niệm không mới trong lĩnh vực sản xuất âm nhạc và âm thanh học. Đó đơn giản là một khái niệm về không gian được mô tả bằng âm thanh qua 3 chiều: chiều ngang, chiều dọc và chiều sâu.

Ứng dụng của không gian 3 chiều chính là cách người ta mô tả âm thanh trong không gian xung quanh ở môi trường thực tế để đưa vào các bản nhạc, các đoạn âm thanh cho hình ảnh…

Để dễ hiểu hơn, bạn hãy nhắm mắt lại và cảm nhận âm thanh xung quanh chỉ bằng đôi tai của mình. Có phải bạn đang nghe thấy “không gian” khi tiếng quạt máy, máy lạnh kêu è è một bên tai, ba mẹ đang nói chuyện vọng lên từ phía dưới nhà? Đó chính là âm thanh 3 chiều (3 dimensional sound).

Âm thanh 3 chiều

Vậy khi thu một bản nhạc hay làm âm thanh cho phim, việc tái tạo không gian 3 chiều là rất quan trọng. Nó sẽ giúp người nghe cảm nhận đúng không gian từng âm thanh, nhạc cụ, và phần nào giúp âm thanh không bị nhồi một cục ở trước mặt chúng ta.

Hãy tưởng tượng bạn đang nghe một bản nhạc với tiếng guitar được để hơi lệch sang trái một chút, bên phải lại nghe được tiếng piano nhẹ nhàng, phía xa xa lại nghe thấy tiếng dàn dây (strings), rồi giọng hát cất lên, nghe gần như người ca sĩ đang đứng trước mặt và hát những lời ca đầy mê hoặc. Đó chính là “cảm giác” của bạn về không gian 3 chiều của âm thanh.

Bạn đang xem một bộ phim hành động, chiếc xe đang lao với vận tốc rất nhanh từ xa đến thế nhưng âm thanh mà bạn nghe được lại không hề có to nhỏ mà chỉ nghe tiếng động cơ ồn ồn trước mặt. Bạn có thấy nó “đúng” so với cảm giác bạn đang ở trên đại lộ mà có cái xe đi từ xa tới không? Rõ ràng âm thanh đúng ra phải từ nhỏ rồi lớn dần lên khi chiếc xe gần đến bạn hơn.

Khi âm thanh được tái tạo theo cách này sẽ giúp bản nhạc nghe có hồn hơn, có không gian hơn, bộ phim sẽ hấp dẫn hơn và thật hơn.

Như vậy làm thế nào để chúng ta tái tạo lại được âm thanh 3 chiều?

Trước hết bạn hãy nhớ 3 điều quan trọng tạo ra không gian trong âm thanh.

• Chiều ngang diễn đạt không gian trái phải (Left Right). Nếu bạn muốn một âm thanh nào đó phát ra ở bên trái, hãy điều chỉnh nút pan (viết tắt của chữ panorama) về bên trái, vậy là bạn đã tạo ra chiều không gian đầu tiên cho âm thanh của bạn.

• Chiều sâu diễn đạt âm thanh xa gần. Hãy nghĩ về ví dụ chiếc xe ở trên, bạn muốn có cảm giác chiếc xe đang tiến lại gần, hãy thử điều chỉnh nút âm lượng (volume) của track âm thanh từ nhỏ đến lớn dần và cài đặt track âm thanh đó ở chế độ tự động (automation). Bây giờ, bạn sẽ cảm nhận được chiếc xe đang tiến về phía bạn mỗi lúc một gần hơn.

• Chiều cao diễn đạt vị trí cao thấp. Hãy tưởng tượng bạn có một track âm thanh và muốn tạo cảm giác đi từ dưới lòng đất bay lên trời, hãy thử dùng EQ, ban đầu bạn tăng tần số trầm lên thật cao và giảm toàn bộ tần số cao xuống hết mức có thể, hãy sử dụng chế độ tự động (automation) để giảm dần tần số trầm và nâng dần tần số cao đến mức cao nhất. Bây giờ bạn đã có được một track âm thanh đi từ thấp lên cao rồi, khi nghe lại, có phải bạn đang có cảm giác đi từ dưới thấp lên cao không?

Pan, Volume, EQ chính là 3 yếu tố chính tạo ra không gian âm thanh. Tất nhiên vẫn còn vài yếu tố khác ảnh hưởng đến cảm giác về không gian âm thanh như độ vang (reverb),  tiếng vọng (echo),  âm lặp (delay).

Độ vang âm (Reverb)

Đây cũng là một yếu tố quan trọng tạo ra không gian âm thanh. Mọi thứ âm thanh xung quanh ta đều có độ vang tùy theo không gian của nó. Từ phòng ngủ, phòng khách, nhà thi đấu, sân vận động, nhà ga, ngoài trời… đều có độ vang. Nếu vận dụng đúng sẽ giúp âm thanh nghe thật hơn.

Hãy tưởng tượng bạn đang đứng trong một gian phòng lớn (hall) và nói chuyện với một người bạn, ngoài âm thanh mà bạn nghe được trực tiếp từ miệng của người đối diện, còn có âm thanh vang khắp phòng, tùy độ lớn của gian phòng, khoảng cách từ bạn đến người đối diện, khoảng cách từ bạn đến các vách tường trong phòng mà độ lớn, độ dài và độ rộng của âm thanh vang đó sẽ khác nhau.

Hãy cùng xem qua hình ảnh dưới đây mô phỏng các nhạc cụ trong không gian âm thanh 3 chiều để có cái nhìn rõ ràng hơn nhé!

ADAM Muzic hy vọng các bạn có thể ứng dụng được các kiến thức về không gian âm thanh 3 chiều để làm cho tác phẩm của mình ngày càng hay hơn nhé :-).