Equalization - Equalizer là gì ?

Xin chào các bạn, trong bài viết này ADAM Muzic xin được chia sẻ một khái niệm/ một thiết bị vô cùng căn bản và quan trọng hàng đầu trong âm học : Equalization/ Equalizer. Có thể các bạn đã từng nghe hoặc nhìn đâu đó thấy kí hiệu “Equalizer” trong khi nghe nhạc, trong các thiết bị phát nhạc v.v…… Thậm chí chúng ta đã có lúc chỉnh các nút gạt trong bảng “Equalizer” và cảm nhận được sự thay đổi về âm thanh rõ ràng (âm trầm nặng lên, âm cao nghe rõ hơn, chỉnh lố thì nghe chói hơn 😀 ). ADAM Muzic hi vọng sau bài viết căn bản này các bạn sẽ có 1 khái niệm về vấn đề này một cách rõ ràng hơn nhằm đáp ứng các công việc về âm thanh tốt hơn.

Đầu tiên, chúng ta có Equalization phiên dịch sang tiếng Việt có nghĩa là “sự cân bằng”, nhưng mà cân bằng cái gì? Đó chính là việc cân bằng, bù trừ các tần số. Mà tần số là gì ? Tần số là số lần cùng một hiện tượng lập lại trên một đơn vị thời gian!

Các bạn hiểu đơn giản mọi âm thanh phát ra đều do dao động, khi có dao động thì có tần số xuất hiện. Có ví dụ đơn giản các bạn lấy đàn guitar ra và gãy vào dây 6 (dây có âm trầm nhất – to nhất) sẽ thấy phát ra âm thanh và dây 6 đó dao động liên tục đến khi tắt dần, còn khi gãy vào dây số 1 (dây mỏng nhất) sẽ phát ra âm thanh cao hơn hẵn và ít rung hơn( do bước sóng ngắn lại) -> Chúng ta có khái niệm căn bản: âm trầm thì dao động ít( tần số thấp), âm cao thì dao động nhiều( tần số cao).

Nói tới đây mới phát hiện ghi chữ Equalizer nhiều lần bị lười quá nên xin phép ghi tắt là EQ (cũng là tên viết tắt phổ biến) 😀

Một âm thanh được phát ra sẽ trải rộng ở nhiều dãi tần, nhưng không phải dãi tần nào cũng hay và thuận tai nên đôi khi chúng ta cần tăng/giảm/loại bỏ dãi tần cần thiết. Dĩ nhiên lúc này thứ mà chúng ta cần là anh bạn EQ, ảnh sẽ can thiệp vào các dãy tần theo ý người chỉnh. Liên tưởng đến công việc mixing, nếu như thu âm 1 bản nhạc với nhiều nhạc cụ và mỗi track nhạc cụ đấy được cắt bỏ tần số thừa thải/ nâng những phần cần thiết thì chúng sẽ hòa quyện với nhau, ta sẽ có 1 bản nhạc hoàn chỉnh nghe rất trong trẻo và sạch sẽ. Ngược lại nếu như không can thiệp vào tần số thừa và để nguyên các nhạc cụ phát lên cùng lúc thì sẽ dẫn đến các vấn đề như: tiếng bị đục (do các âm thanh rác chồng lên nhau gây ồn/ xung đột làm giảm chất lượng), overload/clip (quá tải, tiếng bị vỡ) v.v……

Không có một công thức EQ nào giúp tạo ra âm thanh tuyệt vời cả nên việc mixing EQ cũng là một nghệ thuật. Mỗi người tùy chỉnh sẽ cho ra 1 sắc thái âm thanh khác nhau.

——————————————————————————————————————————————–

Còn bây giờ ADAM Muzic xin chia sẻ các tính năng cơ bản của 1 thiết bị EQ 😀

Các chức năng điều khiển cơ bản gồm :

FREQ (frequency) – thao tác đầu tiên: chọn vùng tần số để tác động.
GAIN – thao tác tiếp theo: khi bạn đã chọn được vùng tần số thì tùy chỉnh GAIN sẽ tăng/giảm cường độ của vùng tần số vừa chọn.
Q (bandwidth): tùy chỉnh mức độ ảnh hưởng của GAIN đối với các tần số xung quanh gần khu vực FREQ chọn. Q càng lớn thì nó sẽ kéo theo các tần số xung quanh mạnh mẽ, nếu Q càng nhỏ thì các tần số xung quanh ít bị kéo theo.

THUẬT NGỮ – CÁC CHỨC NĂNG BỘ LỌC CĂN BẢN EQ

Band: là vùng tần số bị tác động bởi EQ, mỗi một vùng bị tác động gọi là 1 EQ band.

(hình dưới có 31 bands tương ứng với 31 nút gạt)

LowPass (hi-cut): Dùng để lọc bỏ đi các tần cao, chỉ để các tần thấp đi qua tại điểm được chọn (point off).

HighPass (low-cut): Dùng để lọc bỏ đi các tần thấp, chỉ để các tần cao đi qua tại điểm được chọn.

Shelving filter: ngược lại với LowPass và HighPass vốn chuyên để cắt/lọc tần số một cách gọn gàng, Shelving Filter có khả năng làm tăng (và giảm) cường độ tín hiệu của tần số và thậm chí ở phạm vi rộng. Cơ chế hoạt động của Shelving Filter không làm tăng hoặc giảm tín hiệu ngay lập tức mà sẽ dần dần tăng mức độ đến mức bạn yêu cầu, sau đó chuyển thành đường thẳng.

Low shelf: tất cả dãy tần bên phải điểm được chọn (dãy tần trầm) sẽ tăng/giảm cường độ.

Hi shelf: tất cả dãy tần bên trái điểm được chọn (dãy tần cao) sẽ tăng/giảm cường độ.

Peaking Filter: Tùy chỉnh này sẽ giúp can thiệp cắt giảm/tăng cường một cách chi tiết và chính xác (theo dạng đỉnh) tại khu vực điểm được chọn vì ít ảnh hưởng các tần xung quanh. Lưu ý Peaking Filter chỉ can thiệp được điểm chọn theo dạng đỉnh nên phạm vi tác động khá hẹp.

Band Pass Filter: Đây là dạng đặc biệt của Peaking Filter nhằm tăng (boost) các tần số ở phạm vi rộng (do tính chất can thiệp không phải dạng đỉnh như Peaking Filter).

Notch Filter: tương tự như Band Pass Filter nhưng dùng chủ yếu để lọc bỏ/ cắt giảm tần số.

——————————————————————————————————————————————–

Các loại thiết bị EQUALIZER phổ biến:

1/ Graphic Equalizer: là các thiết bị EQ điều chỉnh tần số bằng cần gạt, tùy mỗi thiết bị sẽ có số lượng nút gạt nhiều hay ít. Nếu ít thì sẽ giới hạn dãi tần được can thiệp, nếu nhiều thì sẽ can thiệp chi tiết hơn. Thường các filter của Graphic EQ là Peaking Filter với Q(bandwidth) cố định để hạn chế ảnh hưởng tần số các nút gạt xung quanh. Ngoài ra một số Graphic EQ có 2 filter ở 2 đầu là Shelving Filter.

Ưu điểm: tiện dụng, dễ hình dung dãi tần bằng mắt, dễ sử dụng.

Khuyết điểm: độ chính xác không cao, không can thiệp chi tiết được nên rất ít khi sử dụng trong việc mixing tại studio.

2/ Parametric Equalizer: Là loại thiết bị EQ hiển thị tần số một cách tối ưu, có nhiều tùy chỉnh đa dạng như FREQ, GAIN,Q hay thậm chí còn có thể tùy chỉnh các bộ lọc(Filter) cho mỗi EQ band như HighPass/LowPass/Peaking/Shelving/Notch Filter.

Ưu điểm: tùy chỉnh linh hoạt, chính xác.

Khuyết điểm: hầu như không đáng kể ngoài việc phải có được kiến thức, kinh nghiệm về chuyên môn để sử dụng hiệu quả.

3/ Paragraphic Equalizer: một dạng đặc biệt của Graphic Equalizer giúp điều chỉnh tần số trung tâm mỗi band. Một số khác còn có thêm thông số Q bằng nút điều chỉnh bổ sung. Về mặt chức năng và cách hoạt động có vẻ như lai giữa Graphic và Parametric Equalizer nên cảm nhận về ưu điểm và khuyết điểm của mỗi người sẽ khác nhau. Thiết bị này được sử dụng nhiều trong thiết bị âm thanh diễn live lẫn mixing trên máy tính.

4/ Fixed Equalizer: Đây là loại chỉnh đơn giản nhất do chỉ có vài nút/phím điều chỉnh. Mục đích sử dụng chủ yếu giải quyết nhanh về tần số, có thể thấy trên các dàn ampli, trên guitar thùng.